Biến pháp biến thành chính biến Bách nhật duy tân

Theo Nguyễn Hiến Lê, thì:

"Phật bà" (Từ Hi) ở Di Hòa Viên không ưa trò biến pháp đó, bèn bổ nhiệm một người về phe bà là Vinh Lộc, tổng đốc Trực Lệ làm thống lãnh quân đội ở vùng kinh kỳ để củng cố thế lực cho bà. Đến khi nghe tin Quang Tự triệu Viên Thế Khải về Bắc Kinh bàn việc, có ý dùng quân của Viên để bao vây Di Hòa Viên (chính Viên phản vua, vì thấy Từ Hi còn mạnh), Từ Hi vội vàng trở về Bắc Kinh, họp Quang Tự và các đại thần lại, bắt Quang Tự quỳ một bên, các đại thần quỳ một bên, trừng mắt lớn tiếng mắng Quang Tự và các các quan một hồi...Sau cùng bà tuyên bố rằng Quang Tự đau, bà phải thính chính trở lại, và đem giam Hoàng đế ở Danh Đài trong hồ Tây Uyển. Rồi chỉ trong một hai tuần, bà cho toàn hủy, tốc hủy hết các canh tân của Quang Tự, đồng thời cho truy nã các người tổ chức cuộc biến pháp. Sử gọi vụ việc này là "Bách nhật duy tân", tức Duy tân trăm ngày...Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu lần lượt trốn sang Nhật Bản. Đàm Tự Đồng không chịu trốn, muốn lấy máu mình nuôi cách mạng, nên bị giết cùng với năm người nữa, đó là: Khang Quảng Nhân (em Khang Hữu Vi), Lưu Quang Đệ, Lâm Húc, Dương Nhuệ, Dương Thâm Tú; được người đời gọi là Lục quân tử. Vậy là cuộc biến pháp biến thành cuộc chính biến, mà sau này sử gọi là chính biến Mậu Tuất (1898)[4].

Trong quyển Hồi ký của mình, cựu hoàng Phổ Nghi cũng đã kể lại cuộc chính biến như sau:

...Ông Đồng Hòa rời khỏi Bắc Kinh không bao lâu, thì Vinh Lộc đến nhậm chức Đại học sĩ Văn Uyên Các, kiêm Tổng đốc Trực Lệ và đại thần Bắc Dương, thống lĩnh ba quân...Vinh Lộc định sẽ đưa Từ Hi và Quang Tự đến Thiên Tân để duyệt đội quân mới, rồi phế truất Quang Tự. Hay được, Hoàng đế Quang Tự liền bí mật báo cho phái Duy tân biết để tìm cách ứng cứu...Các nhân sĩ phái này hy vọng dựa vào lực lượng quân sự mới của Viên Thế Khải, nhưng trái lại ông này đã đẩy Quang Tự đến đường cùng.Trước đây, Viên đã từng tham gia đoàn thể Cường học hội của các nhân sĩ Duy Tân. Lúc Ông Đồng Hòa bị cách chức trên đường về quê qua Thiên Tân, Viên còn thể hiện sự đồng tình với ông, và trình bày lòng trung thành vô hạn đối với Hoàng đế. Vì vậy, phái Duy Tân có nhiều hoang tưởng về Viên Thế Khải, đã kiến nghị với Quang Tự, cho Viên vào cung, đặc cách làm Binh bộ thị lang...Sau đó, Đàm Tự Đồng thuộc phái Duy Tân đã đến nơi ở của Viên, đưa ra kế hoạch hành động là trong lúc duyệt binh, sẽ cho lính bắt giết Vinh Lộc, giam lỏng Từ Hi và ủng hộ Quang Tự. Viên Thế Khải nghe xong, tỏ ra khảng khái, một mực xin nhận trọng trách này…Nhưng khi tiễn Đàm Tự Đồng ra về, Viên lập tức đến Thiên Tân, báo cáo toàn bộ sự việc với Vinh Lộc. Vinh Lộc vội vàng đi xe lửa đến Bắc Kinh, rồi đến thẳng Di Hòa Viên, báo lại cho Từ Hi. Vì thế mưu sự bị vỡ lở, Thái hậu Từ Hi nhanh chóng ra lệnh bắt giam Hoàng đế, tịch thu tất cả các ấn tín, đồng thời cho bãi bỏ tất cả chiếu lệnh duy tân vừa ban hành. Sau, Từ Hi định diệt Quang Tự, nhưng không ngờ âm mưu này bị phát hiện. Sau nữa, bà còn định đưa Phổ Tuyền (con Đoan vương Tái Y) lên làm vua theo chủ ý của Vinh Lộc, nhưng vì bị công sứ các nước phản đối nên thôi...[5]